Matura 2024: język polski rozszerzony. Zobacz arkusz CKE i odpowiedzi. Jak poszło tegorocznym maturzystom?

Odpowiedź do tematu nr 1

Temat nr 1
Wstęp: Występowanie w utworze elementów charakterystycznych dla dwóch lub trzech rodzajów literackich - połączenie języka liryki z wypowiedziami dialogowymi postaci etc. Zazwyczaj bazuje on na współistnieniu części integralnych wiodącego rodzaju, jak na przykład proza poetycka, gdzie ciągły, epicki tekst, jest tworzony w sposób charakterystyczny dla liryki, gdzie dominuje metaforyka i kwiecistość stylu.


Warto wspomnieć o synkretyzmie w epoce Romantyzmu, który obejmował również synkretyzm gatunkowy, mieszanie się elementów gatunkowych dzieł np. Pan Tadeusz epos, poemat, dramat, gawęda, kronika.


Stanowisko/Teza:

Synkretyzm literacki, jako forma kreacji artystycznej twórcy, pozwala na swobodniejsze i płynne wyrażanie myśli i emocji pisarza. Za pomocą tegoż zjawiska literackiego można zarówno dezintegrować z formą literacką, jako konwencjonalny twór, jak i budować dzieło pełne, skończone, noszące wielopoziomowe znaczenia, działające na wiele zmysłów.


Przykłady dzieł synkretycznych i argumentacja:
Potrzeba przekraczania granic gatunkowych, niewystarczalność zastanych ram gatunków sprawiła, że literaci wcielali do swoich utworów elementy wielu gatunków, by zrealizować swoją wizję. Przykładem takiej innowacji jest twórczość dramaturgiczna Williama Szekspira, który jako pierwszy na wielką skalę zerwał z antycznym modelem tragedii i komedii. Hamlet - jako dzieło łamię zasadę trzech jedności (akcja utworu nie zamyka się w 24 godzinach, tej samej przestrzeni, a także nie jest jednowątkowa), zasadę mimesis (obłęd, wizje Hamleta), czy też wprowadza elementy fantastyczne (zjawa ojca, sny Ofelii, obłęd Hamleta) do dzieła dramatycznego.

Synkretyzm pozwala na łączenie form oddziałując na wiele zmysłów odbiorcy, a także budując pełniejszy obraz świata przedstawionego w utworze. Przykład: Ballady i romanse Adama Mickiewicza, jako cykl utworów synkretycznych łączących liryczny język z epicką narracją uzupełnianą dialogami postaci, rodem z dzieł dramatycznych. Dzięki tym zabiegom Mickiewicz uzyskuje poetycką pełnię przekazu, gdzie emocje czytelników są wzbudzanie, nie tylko za pomocą przekazywanej przez narratora historii bazującej na podaniach litewskich, ale także na rytmiczny, muzycznym języku liryki, do którego dołączają postaci wypowiadające się we własnym imieniu.

Kontekst historycznoliteracki: idea romantyczna dramatu romantycznego i ballady romantycznej, jako nowych jakościowa gatunków, tworzonych właśnie za pomocą synkretyzmu gatunkowego - Kordian J. Słowacki, Nie-boska komedia Z. Krasiński.

Dzieło doskonałe, zawierające wszystko, co sztuka ma do zaoferowania, to synkretyczny utwór, który łącząc zarówno elementy gatunkowe literatury wciela także elementy muzyczne lub malarskie towarzyszących sztuk. Taka idea przyświecała młodopolskim artystom, w tym Stanisławowi Wyspiańskiemu, twórcy dramatu "Noc listopadowa". Autor "Nocy listopadowej" przeplata różne plany metafizyczne i historyczne. Wprowadza do swojego dramatu wiele gotowych elementów, odwołuje się do najrozmaitszych tradycji i kontekstów, spaja je w synkretyczną, lecz spójną całość. Dzięki temu udaje mu się uzyskać efekt narastającej wielopłaszczyznowości.

Kontekst historycznoliteracki: idea dzieła wielkiego, doskonałego pełnego będąca u podstaw tworzenia się modernizmu - Wagner. Biograficzno-literacki - inspiracja Wyspiańskiego niemieckim twórcą, którego działania obserwował podczas swoich podróży i studiów w Niemczech. Chęć stworzenia wielkiego dzieła łączącego dziedziny sztuki na deskach teatru Wielkiego w Krakowie, podczas jego pracy właśnie wśród krakowskich artystów scenicznych.


Synkretyzm stawał się dla literatów, jedyną możliwością wyrażenia niewyrażalnych emocji i przeżyć. Przykładem Pamiętnik z powstania Warszawskiego M. Białoszewskiego, jako tygiel powieści, reportażu, pamiętnika, lirycznych/lingwistycznych eksperymentów. Białoszewski wyraża tym samym degradację świata podczas II wojny światowej, za pomocą rozpadu gatunku, którego użył do opisu przeżyć.

Podsumowanie: Rola synkretyzmu w literaturze, była zmienną, zależną od epok, nurtów i potrzeb artystycznych twórców. Zawsze jednak pozostawał element wspólny: niewystarczalność zastanych form, na ujęcie tematów, emocji i wizji artystycznych podejmowanych przez pisarzy.

Opracowanie drugiego tematu jest na następnej stronie.